Son yıllarda bilhassa 2018’de yaşanan kur artışlarının akabinde ikinci el otomobil fiyatlarında olağan dışı artışlar gerçekleşmiştir. Bu artışların sebebini, ikinci el araçlara yansımasının şeklini ve piyasadaki spekülasyon değil manipülasyonun temelini irdeleyeceğiz.
Öncelikle genel mekanizmayı anlamak lazım:
Otomotiv pazarında siparişlerin gümrük sahasına gelinceye kadarki süreci ortalama 4 aydır. Yani işler iyi gittiği zaman siparişleri arttırsanız, en erken 4 ay sonra arttırılmış haliyle stoklar elinize geçer. Yine tersi durumda, 2018 yılı gibi kurun arttığı ve satış adetlerinin 1 milyon bandından 350 bin adede aniden keskin şekilde gerilediği bir ortamda siparişleri kesseniz bile 4 aylık mallar mutlaka gelmektedir. Bu da ana firmaların ve bayilerin stoklarında çok uzun süre elde kalacak mal anlamına gelir. Bu süreci geçtik ve devlet hem yerli üreticiyi kollamak hep de bütçe dengesini sağlamak adına ÖTV desteği vererek 2019 yılını geçirdi, stokları eritmeye yol verdi. Konumuz bu bölüm değil, o nedenle daha fazla detaylandırmayacağım.
Otomobil fiyatları beş yıllık ortalamaları ele aldığınızda döviz bazında paralellik gösterir. Mesela orta sınıf bir aracı ele alalım; vergisiz fiyatının 12 bin dolar olduğunu düşünürsek bu aracın ani döviz artışlarından sonra fiyatının 10 bin dolar civarına indiğini gözlemlesek de yığılan stoklar nedeniyle zorlanan nakit akışını dengelemek isteyen ve stokları elden çıkarmak isteyen otomotiv sektörü, döviz bazından zarar da etse, eldeki stokları ve finansını çevirebilecek hale gelinceye kadar kur artışlarını fiyatlarını yansıtmaz. Bu noktadan itibaren stok erime hızına bağlı olarak fiyatlar seviyesi peyderpey arttırılır… Bu da şu an ki konumuz olmadığı için daha detaylandırmayacağım.
Gelelim ikinci el konusuna; ikinci el fiyat artışları “gecikme etkisi” diye adlandırabileceğimiz bir şekilde yürür. Sıfır araç stoklarının azalması akabinde, sıfır araçların geldiği fiyat seviyesine göre gecikmeli şekilde ikinci el araçların fiyatları artış gösterir. Bu gecikme süresi ortalama 6 ila 9 aydır. Bu gecikmenin temel belirleyeni; yükselen yeni fiyat seviyesinde talebin durumu ve arzın yeni talebe uygun planlanıp planlanmadığıdır. Bu mutlaka bir noktada dengeye ulaşır, hani bahsedilen görünmez el vasıtasıyla. Yıllardır da muhtelif pazar dalgalanmalarında kendi dengesini geçiş sürecinin sonunda bulmuştur.
Bu sefer ne fark oldu?
Bir evvelki 2008-2009 çalkantı döneminden farklı olarak piyasa yapıcı yeni bir organizasyon var olmuştu: “Online ikinci el açık arttırma sistemi”
İkinci el açık arttırma yoluyla satış siteleri, esasen elinde toplu araç bulunan büyük kurumların; mesela banka, kiralama firmaları, mümessillerine araç veren ilaç firmaları gibi firmaların araçlarının daha verimli satılması amacıyla faaliyetlerine başladı. Hatta bazı sitelerin sahibi bizatihi bu firmaların kendisiydi. Sistemin piyasada karşılık bulması neticesinde muhtelif satıcıların mallarının satışını yapan platformlar meydana çıktı. İşte işin milat noktası burasıdır!
Açık arttırma siteleri üyelik usulü çalışmaktadırlar. İşin profesyonelleri olan toptan diyebileceğimiz alıcılar ki; bunlar galericiler, otomobil bayileri, küçük ve orta kiralama firmaları zaman zaman alıcı ve satıcı konumda olarak işlem yürütmektedirler.
Sorunun temeli bu platformların herhangi bir yasaya veya regülasyona tabi olmayan halleridir. Bu çerçevede satımlar şu şekilde gerçekleşiyor:
Alıcı ve satıcılar platforma üyelik yapıyor, akabinde satışa konu araçlar hasar durumlarını tespit adına uzman ekspertizinden geçiriliyor. Ekspertiz raporu ile açık arttırmaya konulan araçlar gün ve saatinde platformda her saniye artırıma tabi olarak son dakikaya kadar işlemler geçiliyor. Buraya kadar her şey normalmiş gibi görünüyor.
“Online Açık Arttırma” pek de “Açık” değil!
İşin iç yüzü şu şekilde yürüyor; açık arttırma siteleri esasen kimsenin fiyat arttırmadığı durumda kendileri (kimse, kimseyi görmüyor) herhangi bir kullanıcı olarak (alıcı kisvesine bürünmüş satıcı) fiyatı arttırıyor, fiyatın arttığını gören alıcılar önce manipüle edilmiş fiyatlara; madem herkes arttırıyor ben de arttırayım diyerek karşılık veriyor ancak çoğu zaman gözü kestiği piyasa fiyatının fazlaca üzerine çıkan araç fiyatına, karşı tarafın (manipüle eden platformun kullanıcısı) fiyatı daha da arttırması neticesi ile açık arttırmadan çekiliyor. Bu noktada açık arttırmada fiyatlar esasen gerçek alıcı olmamasına rağmen artıyor ve araç ihalesi sitenin sahip olduğu kullanıcıya kalıyor. Yani ortada alıcı yok ama varmış gibi yüksek fiyat oluşumu sağlanıyor. Bunu izleyen alıcılar (galericiler, bayiler, kiralama firmaları vs..) onlarca aracın bu platformda belirlenen yeni yüksek fiyatta alıcı bulduğuna inandığından (gözleri ile gördüğü haliyle);
A-) Kendi stoklarındaki aracın fiyatının piyasanın gerisinde kaldığını düşünerek fiyatlarını arttırıyor.
B-) İlan sitelerinde perakende satıcıların daha uygun gibi görünen fiyatlardaki ürünlerini satın alıp (fiyatların ihaledeki fiyatlara yükseleceğini düşünerek) yeni ve daha yüksek fiyatla internette satışa koyuyor.
C-) Diğer satıcılarda (perakende) fiyatların yeni dengesine bakıp araçlarını ilana koyup yükselme dalgasına ayak uyduruyorlar.
Yani esasen ortada satılmamış ancak satılmış gibi gösterilen onlarca aracın manipüle ettiği bir fiyatlama davranışı ile fiyatlar suni olarak arttırılmış oluyor.
Bu durum yasal mı; evet veya hayır diyemeyiz. Zira herhangi bir düzenleme yok. Ne yasal mevzuatta bu işin tanımı var, ne de dolayısıyla regülasyonu var. Bu nedenle bırakın Ticaret Bakanlığı'nı, Rekabet Kurumu'nun da söyleyebileceği bir söz yok. Yani ortada manipülasyon varken yasal bir karşılığı da yok.
Serbest piyasa sistemini düzgün işletmek için yeni iş kollarına yasal düzenlemeler yapmak en önemli konu başlığıdır. Yasa yapıcıların bu konuya vakit kaybetmeden eğilmeleri gereklidir. Belki haftaya da bu sistemi düzene koyma tekliflerimi yazabilirim…
